Kruszyniany. Tatarska wioska na Podlasiu.

20 kwietnia 2021 7 min read

Kruszyniany, to wieś w województwie podlaskim, leżąca na jego krańcu, bo tylko 3 km od granicy z Białorusią, znana głównie z tego, iż jest zamieszkana jest od lat przez społeczność tatarską. Z racji swojej wyjątkowości, jest chętnie odwiedzana przez turytów pragnących poznać klimat wielokulturowego Podlasia.

Bo Podlasie to kraina wyjątkowo wielokulturowa. Na jednym terenie mieszkają wspólnie, dogadując się przy tym całkiem przyzwoicie, przedstawiciele religii katolickiej, prawosławnej, muzułmani i judaiści. Na terenie Podlasia od wieków przeplatają się losy wielu narodowości, które starają się zachować swoje tradycje i dbać i źródło, z którego się wywodzą.

w artykule znajdziecie

Skąd wzięli się Tatarzy na ziemiach Polski?

Można byłoby się zastanowić: znajdujemy się na terenach przygranicznych z Białorusią, dawniejszym ZSRR. Skąd więc na Podlasiu znaleźli się Tatarzy? W jaki sposób tu przybyli i na zawsze znaleźli swoje miejsce na ziemi?

Otóż było to tak: W XVIIw. Jan III Sobieski wzmacniał swoje regimenty wojskami tatarskimi. Niestety, władcy nie wystarczyło finansów na wynagrodzenie dla wojsk, które najpierw przyłączyły się do wojsk tatarskich, a następnie jednak wróciły do Jana II Sobieskiego. Obiecał on im wynagrodzenie za zaległy żołd, w postaci nadania praw ziemskich.

W taki oto sposób, na mocy przywileju z 1679r. Tatarzy osiedlili się m.in. w Bohonikach, Kruszynianach, Malawiczach Górnych, Drahlach. Wraz z prawem do ziem, otrzymali oni również obowiązek służby wojskowej.

Obecnie, Tatarzy mieszkający na Podlasiu, w sposób bardzo zdeterminowany kultywują swoje tradycje i podtrzymują ich siłę. Grupują się w muzułmańskich centrach kultury, przekazując z pokolenia na pokolenie wszelkie wartości, promując jednocześnie swoje bogactwo kulturowe.

I te, które zdecydują się nam pokazać, możemy podziwiać m.in. w Kruszynianach, które obecnie stanowią najbardziej znany punkt na mapie tatarskich tradycji. Jednym z obiektów, które turyści odwiedzają tu najczęściej, jest meczet w Kruszynianach, obecnie prawdopodobnie najstarszy meczet w Polsce.

Meczet w Kruszynianach

Meczet w Kruszynianach znajduje się mniej więcej na początku wsi. Jadąc od strony Białegostoku, po lewej stronie drogi, pomiędzy wiekowymi drzewami, widać charakterystyczny, zielony budynek z wieżyczkami. Nieco inny w kształcie, niż znane z krajów muzułmańskich świątynie, z wysokimi minaretami i modlitwami muezina. Jest wizualnie podobny do budynków pobliskich cerkwi.

Obecna świątynia pochodzi z końca XVIIIIw. Budowana była przez lokalnych budowniczych, podobnie jak meczet w Bohonikach, Powstała na planie prostokąta i obudowana została zieloną szalówką, a warto zaznaczyć, że zieleń, jest to kolor islamu. Budynek posiada dwie większe wieże zakończone złotymi półksiężycami, zaś wieża trzecia, najmniejsza znajduje się nieco z tyłu budynku. W czasie II wojny światowej w meczet trafiła niemiecka bomba, która jednak nie wybuchła. Istniał tu również szpital wojskowy.

Wnętrze świątyni, zgodnie z tradycją muzułmańską, podzielone jest na część kobiecą i męską. Z powodu takiego podziału, istnieją tu również dwa oddzielne wejścia. Wnętrze meczetu wysłane jest dywanami, na których wierni odmawiają swoje modlitwy, ściany natomiast zdobią teksty koraniczne.

Zasady obowiązujące przy zwiedzaniu meczetu, to:

buty zostawiamy na zewnątrz, taki jest nakaz religijny muzułmanów
do świątyni absolutnie nie mogą wejść osoby pod wpływem alkoholu
wewnątrz meczetu zabrania się robienia zdjęć, słuchania muzyki i spożywania alkoholu
pamiętajmy, że znajdujemy się w budynku sakralnym, więc zachowujmy się z należytym szacunkiem

Zwiedzanie meczetu w Kruszynianach możliwe jest przez cały rok. Od maja do końca września w godzinach 9.00-19.00. W pozostałych miesiącach należy telefonicznie kontaktować się z przewodnikiem-administratorem meczetu, Dżemilem Gembickim (tel. 502 543 871).

Kruszyniany. Tatarski mizar

Zaraz za meczetem (ok. 100m), na końcu drogi znajduje się mizar muzułmański, czyli cmentarz, na którym pochowani są mieszkańcy społeczności tatarskiej. Cmentarz nadal spełnia swoje funkcje, co widać po nowoczesnych nagrobkach. Jednak ma bardzo odległą historię, ponieważ znaleźć tu można nagrobki nawet z 1744 roku. Wszystkie, zgodnie z religią, obrócone są w kierunku wschodnim.

W Polsce, oprócz tego w Kruszynianach, istnieją jeszcze 2 cmentarze muzułmańskie: w Bohonikach i Warszawie.

Tatarska Jurta w Kruszynianach

Jednym z najbardziej znanych miejsc, w których można coś zjeść w Kruszynianach jest Tatarska Jurta, którą prowadzi Dżenetta Bogdanowicz. Restauracja oferuje pyszne jedzenie tatarskie, podane w okowicie ze wspaniałej atmosfery i życzliwości. Z tego też powodu, miejsce to odwiedzają tysiące turystów przybywających w okolice Kruszynian.

W roku 2018 restauracja praktycznie całkowicie się spaliła. Powodem było podobno zwarcie instalacji elektrycznej. Budynek i biznes praktycznie przestały istnieć. Niemniej jednak zadziałał tam cud lokalnych społeczności i wsparcia. Okoliczni mieszkańcy pomogli wynieść co się da z pogorzeliska i błyskawicznie oczyścić teren i teraz powstaje tu nowy budynek restauracji i miejsc noclegowych.

Obecnie, dopóki budowa nie zostanie ukończona, restauracja korzysta z budynku Centrum Kultury Tatarów. Tam też można zobaczyć stałą ekspozycję poświęconą Tatarom Polskim, poczytać o ich tradycji, obejrzeć wyjątkowe stroje,

Tatarska Jurta zlokalizowana jest mniej więcej w centralnej części wsi. Oferuje jedzenie tatarskie, które chyba każdemu przypada do gustu. Skosztować można więc kołdunów, kartoflaników, czebureków, shavli, czy pierekaczewnika. Niektóre z potraw można znaleźć też w tradycji białoruskiej, która na tych terenach równie silnie zaznacza swą obecność.

Kruszyniany Tatarska Jurta — po lewej stronie 2 zdjęcia przedstawiające wygląd Tatarskiej Jutry sprzed pożaru. Zdjęcie po prawej – obecna, tymczasowa lokalizacja restauracji

Kruszyniany kiedyś i obecnie

Do lat 50tych Kruszyniany były małym miastem. Straciły one prawa miejskie od od tamtego czasu były maleńką, cichutką wioseczką, na wschodnim końcu Polski. Jak w większości takich wsi, sporadycznie można było tu spotkać jakiegokolwiek turystę.

Obecnie, pod wpływem, trochę chyba “mody na Kruszyniany”, miejscowość w okresie letnim autentycznie tętni życiem. Nieco przez to traci na swoim klimacie, aczkolwiek taka jest cena popularności.

Atmosfera maleńkiej mieściny, zamieszkałej przez niewielką społeczność została wyparta (zwłaszcza w okresie letnim) przez skomercjalizowane usługi. Z tego też powodu, my osobiście wolimy odwiedzać Kruszyniany przed i po sezonie, kiedy to w wiosce jest zdecydowanie mniej ludzi.

Czy warto odwiedzić Kruszyniany?

Kruszyniany są jednym z punktów na mapie odwiedzin większości turystów odwiedzających Podlasie. Skuszeni są oni wyjątkową multikulturową mozaiką, którą oferuje Podlasie, a zwłaszcza jego wschodnia część. Tu w naturalny sposób przeplatają się losy wielkich narodowości, które przez wieki nauczyły się wspólnie żyć.

W Kruszynianach nie ma widowiskowych budowli, panuje tu natomiast atmosfera tolerancji i współistnienia. Atmosfera akceptacji i zrozumienia dla innych kultur, Podobnie jak na całym Podlasiu, tak i tu wnikamy praktycznie w środowiska o innych wyznaniach, ale wnikamy w taki sposób, że czujemy się w nich dobrze i swobodnie.

Sama miejscowość jest niewielka. Turyści swoje kroki kierują tu głównie do meczetu, na pobliski mizar oraz do lokalnych restauracji, które oferują wspaniałe jedzenie tatarskie. Można by pomyśleć, iż jest to zbyt mało, by odwiedzić tą maleńką wioseczkę na krańcu świata. Ale, musimy zaprotestować. Wiecie dlaczego? Ponieważ oprócz walorów samej miejscowości, unikalnej atmosfery tatarskiej wsi, okoliczne tereny obfitują w niesamowite widoki. Kraniec Polski, na którym znajdują się Kruszyniany, to skarbnica cudowności: miejsc, gdzie ludzi spotyka się sporadycznie, gdzie żyją wyjątkowe zwierzęta, gdzie można zatrzymać się i z rozkoszą podziwiać wspaniałe szachownice lasów i pól.

Zimą krainę tą otula praktycznie całkowita pustka, którą można ładować baterie w nieskończoność.

Całości klimatu i poczucia krańca świata dopełnia praktycznie całkowity brak zasięgu. Dlatego też należy zablokować w swoim telefonie automatyczne korzystanie z roamingu zagranicznego, a najlepiej wyłączyć dane komórkowe. Korzystanie z dostępnej sieci Białoruskiej może być dość kosztowne.

Jak dojechać od Kruszynian?

Miejscowość znajduje się tuż przy granicy z Białorusią 50 km od Białegostoku, jadąc drogą na Waliły (droga nr 65) lub 60 km, jadąc drogą na Krynki (droga nr 676). Z Warszawy najbardziej optymalna trasa to ta przez Białystok i Waliły.

Informacje dodatkowe do wpisu o Kruszynianach

1	lokalizacja	53.178340636877934, 23.81417275265059
2	odpłatność	wstęp do meczetu: dorosły 5zł, dziecko 3 zł
3	przydatne linki	Muzułmańska Gmina Wyznaniowa w Kruszynianach Tatarska Jurta
4	atrakcyjność dla dzieci	5, punkty przyznaliśmy głównie za możliwość zjedzenie pyyysznego jedzenia tatarskiego. Pozostałe atrakcje raczej nie uzyskają wielkiej aprobaty dziecięcej.
5	warto, czy nie?	a jakże! warto. Nie jest to atrakcja typowo dla dzieci, niemniej jednak zawitać w te rejony warto. Tylko polecamy unikać terminów wysokiego sezonu.