Letnia rezydencja Branickich w Choroszczy

Najbardziej chyba znanym zabytkiem Białegostoku jest Pałac Branickich, piękna rezydencja, zwana Wersalem Północy. Jednak już nieco mniej ludzi wie, iż w niewielkiej odległości od Białegostoku znajduje się jeszcze jeden budynek, który ściśle wiąże się z rodem Branickich. To letnia rezydencja Branickich w Choroszczy.
Pałacyk w Choroszczy, oddalonej kilka kilometrów od Białegostoku, stanowił niegdyś letnią rezydencję Jana Klemensa Branickiego. Dziś wstęp ma do niego każdy. W obiekcie mieści się bowiem muzeum posiadające wszelkie eksponaty i dokumenty związane z historią budynku. Gromadzi również meble i wyroby rzemiosła artystycznego.

Krótka historia letniej rezydencji Branickich w Choroszczy

W 1703 roku właścicielem Choroszczy został Stefan Mikołaj Branicki, ojciec późniejszego hetmana wielkiego koronnego: Jana Klemensa Branickiego. To właśnie on, po uzyskaniu nominacji rozpoczął prace nad budową letniej rezydencji.

Jak powstała letnia rezydencja Branickich w Choroszczy

Pałacyk letni został wzniesiony w latach 1725-1730, zgodnie z XVII francuskim „sznytem” stanął na sztucznej wyspie otoczonej niezbyt szeroką fosą. Niestety, okoliczne tereny były bardzo podmokłe i z czasem budynek uległ zniszczeniu. Rozebrano go więc i pobudowano nowy- bardzo podobny do pierwowzoru. Początkowo obiekt nie należał do luksusowych. Jednak konsekwentna rozbudowa przyniosła efekty i ostatecznie pałac przyjął bardziej bogatą formę.

Dom początkowo posiadał 22 pomieszczenia, jednak liczba ta okazała się zbyt mała by przyjąć coraz liczniejszych gości, bo rezydencja była znana wśród możnych. Wiejski „domek” odwiedzany był przez samych królów – Augusta III Sasa i Stanisława Augusta Poniatowskiego. Powstały więc jeszcze dwa pawilony gościnne oraz dwie oficyny, a w jednej z nich, duża jadalnia. Tuż przy bramie wjazdowej stanęły kolejne dwa budynki: kordegarda i domek gospodarza pałacowego.
Na teren posiadłości prowadziła łukowa brama. W pobliżu urządzono ogrody warzywne, oranżerię. Całość otaczały i dodawały dodatkowego klimatu, rozłożyste kasztanowce.

W 1748 roku hetman Branicki zajął się urządzaniem parku. Miało to związek z planowanym ślubem z Izabelą Poniatowską.

Rozbudowa przed ślubem hetmana

Pałacyk pozostał na wysepce, w centralnej części rezydencji, a bezpośrednio za nim, w głąb parku, prostą nitką wcinał się długi, bo ponad 400-metrowy kanał na planie krzyża. Na końcu grobli usypano wzgórze Parnasa, które do dziś stanowi dobry punkt widokowy na kompozycję ogrodu i pałacyk w tle. W parku w stylu francuskim wytyczono liczne alejki, które zdobiły rzeźby i budzące podziw wielu możnych. Przez kanały przerzucono kunsztownie wykonane mostki, na groblach stanęły altany.

Na tyłach pałacu zasadzono sad owocowy i park w stylu francuskim, który w miarę oddalania od budynku przechodził w pozornie niezagospodarowaną przestrzeń lasów i zwierzyńców. Dzisiaj trudno to sobie zwizualizować, ale ogród był naprawdę bajeczny. Obecnie dość dziki, w czasach hetmana Branickiego był piękną, romantyczną oazą. Na niewielkiej wyspie na kanale umieszczona była altanka, na wschodnim ramieniu kanału – rzeźba Diany. Tam również znajdował się gabinet ogrodowy, z sadzawką zasilaną ze źródełka.

Letnia rezydencja Branickich w Choroszczy, jak się tu bawiono?

Pałacowy zwierzyniec i park obfitowały w ptactwo i zwierzyn. Goście grali w bilard(!), a panie w wolanta – rodzaj dzisiejszego badmintona. Po wodach kanałów pływano gondolami.
Co roku, 24 czerwca, z okazji imienin Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku odbywał się huczny zjazd, który następnie przenosił się do rezydencji letniej w Choroszczy by do 1 lipca świętować imieniny Izabeli Branickiej.

Dalsze losy letniej rezydencji Branickich w Choroszczy

Po śmierci Jana Klemensa Branickiego dobra przeszły na własność Izabeli, a po jej bezdzietnej śmierci w 1808 roku, właścicielem został Jan Potocki i kolejno jego potomkowie.
Niestety, okres świetności pałacyki skończył się wraz z życiem hetmana i jego żony. W okresie powstania listopadowego Rosjanie urządzili w budynkach szpital wojskowy. W połowie XIX w. kompleks wydzierżawili bracia Moes, który przebudowali go na potrzeby fabryki włókienniczej. Część zabudowań pałacowych przekształcono na zabudowania fabryczne, utworzono gospodarstwo rolne, i pastwiska dla koni pociągowych. Pawilony gościnne przekształcono na mieszkania urzędników i pomieszczenia biurowe, a w oficynach ustawiono krosna. W tym czasie podupadł też ogród pałacowy.

Podczas I wojny światowej, w roku 1915 pałacyk spalili Rosjanie, ale w latach 60tych na szczęście go odbudowano. Część dawnych pomieszczeń fabrycznych zajął szpital psychiatryczny, co też wymagało przekształcenia budowlanego.

II wojna światowa przyniosła kolejne zniszczenia. Rozbudowa szpitala skutkowała pogorszeniem stanu parku: zniszczone zostało całe wyposażenie ogrodu, zlikwidowano część starych drzew, a znaczny obszar ponownie zajął las.
Dopiero rok 1973 przyniósł niewielkie odrodzenie zabytku, ponieważ wtedy w zrekonstruowanych pomieszczeniach pałacu otwarto stałą ekspozycję wyposażenia wnętrz. Pałac stał się miejscem, które odwiedzali zwiedzający oraz lubianym planem zdjęć ślubnych.
Zresztą pałacyk do dziś pełni rolę Muzeum Wnętrz Pałacowych. Odrestaurowany, pięknie wznosi się na wysepce, otoczony wstążką wody. Tuż za nim, już w szerszym korycie rozpościera się kanał wodny, który kończy się wspominaną wcześniej górą Parnasa, obecnie zwaną Górką Miłości. Z tego miejsca jest chyba najlepszy widok na cały kanał i zamykający go pałacyk.

Pałac obecnie

Pałacyk gościnny obecnie należy do struktur Muzeum Podlaskiego. Wg wyszukanych przez nas informacji, w parku trwają prace, które mają na celu odtworzenie autentycznego układu alejek i kanałów. Trwają trochę może zbyt długo i prowadzone są w zbyt małym zakresie, bo park nadal wygląda na dość zaniedbany, co nie odbiera mu klimatu. Aż prosi się by wykorzystać niewątpliwy potencjał tego miejsca. To kilkadziesiąt hektarów historii!

Przy wejściu na wysepkę stoi samotnie zaniedbany budynek domku dla gości. Niestety, mimo statusu zabytku, jego wygląd przywodzi raczej smutne skojarzenia.

Pięknie natomiast prezentuje się dawny pałacyk na wyspie, obecnie budynek Muzeum Wnętrz Pałacowych.
W salach muzeum prezentowane są dawne meble, portrety właścicieli rezydencji i innych możnowładców, zwiedzający mogą obejrzeć dawne elementy wyposażenia i ozdoby.

Spacer po kompleksie parkowym przy letniej rezydencji Branickich w Choroszczy

Spacer po kompleksie parkowo-pałacowym rozpoczynamy od miejsca postoju pojazdów. Obok parkingu w oczy rzuca się duży, wykonany z czerwonawej cegły budynek dawnych stajni. Do dziś rzeźby pięknych, końskich głów zachwycają przy bramie. Część zabudowań pałacowych nadal użytkowana jest przez pobliski szpital więc obecnie do zwiedzania pozostaje de facto to, co znajduje się na tyłach pałacyku.
Następnie koniecznie trzeba warto wejść na wyspę, odwiedzić wnętrza muzealne, obejść pałacyk. Serdecznie polecamy też spacer wokół głównego kanału, któremu uroku dodaje kilka mostków i pływające kaczki.

Przejdźcie wzdłuż pól, klonową aleją na Górkę Miłości. Stąd jest najlepszy widok na kanał i pałac, a aleja w jesiennym słońcu jest naprawdę przepiękna. Wracając, warto umknąć nieco z głównej ścieżki, nieco na zachód od pałacyku. Tutaj znajduje się aleja lipowa, której niektóre drzewa pamiętają czasy Branickich oraz staw boczny, porośnięty rzęsą wodną.

Ciekawostka: na wysepce, na tyłach pałacyku znajduje się duży kamień z wyrytym imieniem „Hektor” i datą… chyba 1874. To wg przepowieści kamień nagrobny jednego z psów hetmana Jana Klemensa Branickiego.

Muzeum i park w Choroszczy to przyjemne miejsce z potężnym potencjałem. Przy ładnej pogodzie to okazja do miłego spaceru i podziwiania ślicznego pałacyku. Nam brakuje jednak przynajmniej kilku tablic informacyjnych i historycznych opowieści z okresu świetności pałacu, które poprowadziłyby zwiedzających po śladach dawnej arystokracji. Mimo braku infrastruktury, na pewno przeniosłyby naszą wyobraźnię do czasów hetmana i dopełniły całości obrazu.
Ale należy wierzyć, że z czasem coś się w tym miejscu pojawi. Pałacyk został odnowiony, na brzegach kanału pojawiły się małe ławeczki. Czas pokaże, ale zajrzeć tu już warto obecnie.

Zwiedzanie letniej rezydencji Branickich w Choroszczy

Pałacyk gościnny – Muzeum Wnętrz Pałacowych w Choroszczy znajduje się przy ulicy Pałacowej w Choroszczy.
Muzeum dostępne jest codziennie od wtorków do niedzieli, w godzinach 10.00-17.00
Aktualne ceny biletów znajdują się na stronie Muzeum Podlaskiego: http://muzeum.bialystok.pl/muzeum-podlaskie-w-bialymstoku/dla-zwiedzajacych-glowna/
We środę obowiązuje wstęp bezpłatny na wystawy stałe.

Letnia rezydencja Branickich w Choroszczy na mapie (nr 22)

---

---